1. A Comedia Latina
1.1. Introducción
1.1.1. Comedia
1.1.1.1. É unha das partes que compón o xénero dramático
1.1.1.2. Caracterízase porque os seus personaxes protagonistas vense enfrontados ás dificultades da vida cotiá
1.2. Xéneros e subxéneros cómicos
1.2.1. Elementos da Comedia
1.2.1.1. Personaxes
1.2.1.1.1. Condición privada.
1.2.1.2. Argumentos
1.2.1.2.1. Vida cotiá.
1.2.1.3. Busca da exemplaridade.
1.2.2. Subxéneros
1.2.2.1. Mimus
1.2.2.1.1. Modelos: gregos.
1.2.2.1.2. Personaxes
1.2.2.1.3. Argumentos sinxelos.
1.2.2.1.4. Expresión corporal.
1.2.2.1.5. Actores: descalzos, sen máscara e papel das mulleres.
1.2.2.2. Atellana
1.2.2.2.1. Ambientación
1.2.2.2.2. Personaxes
1.2.2.2.3. Argumentos sinxelos.
1.2.2.2.4. Expresión corporal.
1.2.2.2.5. Actores
1.2.2.3. Comedia Togata
1.2.2.3.1. Personaxes e ambientación italianos.
1.2.2.3.2. Argumentos complexos.
1.2.2.3.3. Importancia do texto.
1.2.2.3.4. Actores
1.2.2.4. Comedia Palliata
1.2.2.4.1. Modelos, ambientación e personaxes gregos.
1.2.2.4.2. Argumento complexo.
1.2.2.4.3. Importancia do texto.
1.2.2.4.4. Actores
1.2.2.4.5. Comedias de Plauto e Terencio.
1.2.3. Comedia Palliata
1.2.3.1. Fontes
1.2.3.1.1. Comedia Nova grega (s. III a.C.).
1.2.3.1.2. Personaxes gregos con defectos e debilidades.
1.2.3.2. Cronoloxía e autores principais
1.2.3.2.1. Conquista da Magna Grecia e fin da I Guerra Púnica (241 a.C.).
1.2.3.2.2. Contacto entre gregos e romanos
1.2.3.3. Ambiente e personaxes
1.2.3.3.1. Atenas e outras cidades gregas.
1.2.3.3.2. Personaxes correntes e caricaturescos.
1.2.3.4. Argumento
1.2.3.4.1. Complexidade.
1.2.3.4.2. Peripecias privadas.
1.2.3.4.3. Final feliz.
1.2.3.4.4. Tema principal
1.2.3.4.5. Equívocos e intrigas.
1.2.3.5. Autores e obras
1.2.3.5.1. T. Maccio Plauto (254 – 184 a. C.)
1.2.3.5.2. P. Terencio Afer (190 – 159 a. C.)
1.3. Xéneros e subxéneros tráxicos: Traxedia
1.3.1. Subxéneros
1.3.1.1. Introdución
1.3.1.1.1. Menos popularidade que a comedia.
1.3.1.1.2. 240 a.C.
1.3.1.1.3. Primeiros tempos
1.3.1.1.4. Século I d.C.
1.3.1.2. Fábula Crepidata ou Cothurnata
1.3.1.2.1. Personaxes e argumentos: mito.
1.3.1.2.2. Modelo: Eurípides.
1.3.1.2.3. Autores e obras:
1.3.1.2.4. Ovidio (s. I a.C.): Medea.
1.3.1.2.5. Séneca (s. I d.C.): 8 traxedias (Hércules furioso).
1.3.1.3. Fábula praetexta ou praetextata
1.3.1.3.1. Tema romano.
1.3.1.3.2. Argumentos da historia de Roma.
1.3.1.3.3. Octavia, de Séneca.
1.4. A posta en escena
1.4.1. Os teatros
1.4.1.1. Conquista cidades gregas: s. IV e III a.C
1.4.1.2. Literatura nacional
1.4.1.2.1. Literatura grega
1.4.1.3. Aire libre
1.4.1.4. 55 a.C
1.4.1.4.1. Pompeio
1.4.1.5. Plauto
1.4.1.6. Estrado de madeira
1.4.1.7. Gradas
1.4.1.8. 68 a.C
1.4.1.8.1. Teatro estable
1.4.2. Os Ludi
1.4.2.1. Theatrum
1.4.2.1.1. Ludi scaenici
1.4.2.2. Xogos públicos
1.4.2.2.1. Honra a deuses
1.4.2.3. Suspensión
1.4.2.3.1. Actividades profesionais, comerciais…
1.4.2.4. Artistas etruscos
1.4.2.4.1. Ano 363 a.C
1.4.2.5. Ludi Romani, 240 a.C
1.4.2.5.1. Victoria 1ª Guerra Púnica
1.4.2.6. Livio Andronico
1.4.2.6.1. Versión e montaxe
1.4.2.7. Festas de carácter oficial
1.4.2.7.1. Ludi Megalenses
1.4.2.7.2. Ludi Florales
1.4.2.7.3. Ludi Apolinares
1.4.2.7.4. Ludi Romani
1.4.2.7.5. Ludi Plebeii
1.4.2.8. Carcteristicas
1.4.2.8.1. Control das masas populares
1.4.2.8.2. Festa, entretemento, arma política
1.4.2.8.3. Carreiras de circo, loita de feras…
1.4.2.8.4. Dator ludorum
1.4.2.8.5. Cartos para pagar e alugar
1.4.2.8.6. Pregoeiro: Programa de representación
1.4.2.8.7. Entradas gratuítas
1.4.2.8.8. Artistas, músicos, sacerdotes, maxistrados e sacerdotes: DESFILE
1.4.2.8.9. Compañías compiten pola vitoria
1.4.2.8.10. Compensación económica
1.4.3. A xeografía da escena
1.4.3.1. Teatros semicirculares
1.4.3.2. Cavea: grada
1.4.3.3. Scaena: escenario
1.4.3.3.1. Ancha e pouco profunda.
1.4.3.3.2. Entradas laterais.
1.4.3.3.3. Casas de fondo.
1.4.3.3.4. Acción na rúa.
1.4.3.3.5. Pouco decorado.
1.4.3.3.6. Telón a partir do 56 a.C.
1.4.3.4. Orquestra
1.4.3.4.1. Espazo libre entre as gradas e o escenario.
1.4.3.5. Destinada aos bailaríns e ás persoas importantes.
1.4.4. O atrezzo
1.4.4.1. Características
1.4.4.1.1. Greges: organizábanse en compañías formadas por 5 actores.
1.4.4.1.2. Compañías contratadas polos ediles para os ludi.
1.4.4.1.3. Oficio desprestixiado.
1.4.4.1.4. Papeles femininos representados por homes tamén.
1.4.4.2. Prenda básica: quitón
1.4.4.2.1. Camisa curta e axustada ao corpo cun cinto.
1.4.4.3. Clámide: manto curto.
1.4.4.4. Himatio: manto longo.
1.4.4.4.1. Os romanos chámanlle pallium.
1.4.4.5. Cinta vermella: alcoviteiras.
1.4.4.6. Coitelo: cociñeiro.
1.4.4.7. Espada: soldado.
1.4.4.8. Sombreiro de aba ancha: viaxeiros.
1.4.4.9. Cor da roupa
1.4.4.9.1. Púrpura: ricos.
1.4.4.9.2. Amarelo: prostitutas.
1.4.4.9.3. Branco: vellos.
1.4.4.9.4. Vermello: pobres.
1.4.4.10. Persona, ae: máscaras.
1.4.4.10.1. Madeira, coiro ou liño endurecido con fariña.
1.4.4.11. Perruca.
1.4.4.12. Personaxe do prólogo non leva máscara.
1.4.4.13. Inexpresividade do actor.
1.4.4.14. Serven para a diferenciación entre o actor e o personaxe.
1.4.5. O público
1.4.5.1. Augusto: 47 de 67 fixos nos que había espectáculos, había teatro.
1.4.5.2. Menos popular que o circo.
1.4.5.3. Traxano, 112 d.C.
1.4.5.3.1. 30 días de circo.
1.4.5.3.2. 15 días de teatro.
1.4.5.4. Aforo de 49000 espectadores.
1.4.5.5. Público urbano.
1.4.5.6. Estranxeiros excluídos.
1.4.5.7. Praeco, onis
1.4.5.7.1. Mandar calar ao público.
2. Plauto
2.1. Contexto histórico
2.1.1. As guerras púnicas
2.1.1.1. Roma e Cartago
2.1.1.2. Primeira Guerra Púnica (267- 241 a.C)
2.1.1.2.1. Sicilia
2.1.1.2.2. Península Ibérica
2.1.1.2.3. Magna Grecia (241 a.C.)
2.1.1.3. Guerras
2.1.1.3.1. Traslado espectáculos
2.1.1.4. Xogos no 240 a.C
2.1.1.4.1. Livio Andrónico
2.1.1.5. Gneo Nevio (225 a.C.)
2.1.1.6. Segunda Guerra Púnica (218-201 a.C)
2.1.1.6.1. Aníbal
2.1.1.6.2. Exércitos polos Alpes
2.1.1.6.3. Asedio de Roma
2.1.1.6.4. Plauto
2.1.2. As guerras macedónicas
2.1.2.1. República Romana co Reino de Macedonia
2.1.2.2. Primeira Guerra Macedónica (214 ó 205 a.C)
2.1.2.2.1. Filipo V de Macedonia
2.1.2.2.2. Acercamento a Aníbal
2.1.2.2.3. 200 a.C intentos de anexión
2.1.2.3. Segunda Guerra Macedónica
2.1.2.4. Plauto
2.1.2.5. Auxe da comedia
2.2. Biografía
2.2.1. As fontes
2.2.1.1. Fontes escasas, pouco fiables e de difícil interpretación:
2.2.1.2. Pequenos fragmentos de textos de Aulo Xelio e San Xerome.
2.2.1.3. Referencias illadas.
2.2.2. A vida de Plauto
2.2.2.1. Naceu en Sarsina (Umbría)
2.2.2.2. Emigrou a Roma, traballou no teatro pero arruinouse, polo que tivo que traballar dándolle voltas ás rodas dun muíño.
2.2.2.3. Comeza a escribir obras de teatro coma o Saturio, Addictus e outra máis da que Aulo Xelio non recorda o título.
2.2.2.4. Moi orgulloso da súa actividade literaria na súa vellez.
2.2.2.5. Cicerón fixa a súa morte no ano 184 a.C.
2.2.2.6. Aulo Xelio, no século I d.C., recolle noticias sobre o epitafio de Plauto na súa obra Noites Áticas.
2.2.3. O problema do nome
2.2.3.1. Dubídase que fose o nome utilizado por un só autor
2.2.3.2. Só sabemos con certeza que os antigos o coñeceron como Plautus
2.2.3.3. Plautus pode provir do cognomen Plotus, que fai referencia aos pés planos (o que pode referenciar aos planipedes); ou a un tipo de can.
2.2.3.4. Hoxe acéptase por unanimidade a proposta de Ritschl: Titus Maccius Plautus.
2.2.3.4.1. Dificultade de que un escritor humilde tivese tria nomina e falta de probas escritas deste.
2.2.3.4.2. Mención de Plauto a si mesmo como Maccus.
2.2.3.5. Bücheler supón que chegou a Roma co nome de Tito e o alcume de Plauto, ao que lle engadiron o sobrenome de Maco. Ao alcanzar a cidadanía romana, latinizouse o seu nome
2.2.3.5.1. Tito Maco Plauto -> Titus Maccius Plautus
2.3. Obras conservadas. O corpus Plautino
2.3.1. Comedias Palliatae
2.3.1.1. Modelo, ambientación e personaxes gregos
2.3.1.2. Morte -> 130 modelos da súa autoría
2.3.1.3. Prólogo da obra Casina
2.3.2. Muerte do Autor
2.3.2.1. Morte Plauto(s. IIa.C) ➪ Edicións críticas do texto
2.3.2.2. Filoloxía alexandrina
2.3.2.3. Didascalia➪ do grego διδασκαλία (Ensinanza)
2.3.2.4. Máis importante ➪ Stichus
2.3.3. Obras conservadas
2.3.3.1. 35 títulos máis Diomedes,Nonio,Prisciano
2.3.3.1.1. Gramáticos latinos >
2.3.3.1.2. Eruditos > Aulo Xelio
2.3.3.2. palimpsestus Ambrosianus
2.3.3.3. En total > 8 exemplares nos que se copiaron as 21 Comediae Varronianae
2.4. Influencias e innovacións
2.4.1. A comedia antiga e a comedia nova
2.4.1.1. Para entender a nova comedia é necesario coñecer a vella
2.4.1.2. Aristófanes: Crítica social
2.4.1.2.1. As avispas: "Philocleon " e "Bdelycleon", que significan "prol-Cleon " e "anti-Cleon "
2.4.1.3. A nova comedia: Segue o moddelo da palliata. Plauto, Menandro, Dífilo e Filemón
2.4.2. As innovacións nos personaxes
2.4.2.1. Relacións pai-fillo
2.4.2.1.1. Lealtade fronte a rivalidade
2.4.2.1.2. Representación dunha sociedade patriarcal.
2.4.2.2. O escravo listo (servus callidus)
2.4.2.2.1. Impulsar a obra
2.4.2.2.2. Humor
2.4.2.3. Técnica compositiva de Plauto
2.4.2.3.1. O coro deixa de intervir
2.4.2.3.2. Exposición, nó e desenlace
2.4.2.3.3. Canticum
2.4.3. Prólogo
2.4.3.1. Elemento común
2.4.3.1.1. Prólogo
2.4.3.1.2. Adopta variacións típicas da Comedia Nova Alexandrina
2.4.3.2. Plauto
2.4.3.2.1. Non fixo copia exacta das formas e función do prólogo da comedia helenística
2.4.3.2.2. Prólogo plautino
2.4.3.3. Novidade
2.4.3.3.1. Emprego de Prologus (invención romana identificado pola vestimenta)
2.4.3.4. Modelo grego
2.4.3.4.1. Prólogo pronunciado despois da primeira escena (Cistellaria ou Miles)
2.4.3.5. Comedia alexandrina ----> carácter positivo
2.4.3.5.1. Explicación dos antecedentes da acción
2.4.3.5.2. Identificación dos personaxes
2.4.3.5.3. Anuncio das peripecias que permiten comprender o final da obra
2.4.4. Orixinalidade ou copia. A contaminatio
2.4.4.1. Curculio, Epidicus, Mostellaria, Persa e Stichus ----> prólogo
2.4.4.1.1. Perdeuse na transmisión dos textos
2.4.4.1.2. Plauto o omitiu
2.4.4.2. 11 comedias
2.4.4.2.1. Plauto empregou o prólogo expositivo ao xeito de comedia alexandrina
2.4.4.2.2. Novidades
2.4.4.3. Motivo ----> Situar ó espectador nun plano omnisciente
2.4.4.4. Plauto aprendeu grego literario e tamén traducía comedias gregas ao latín.
2.4.4.5. Clásicos látinos ----> Non “orixinalidade”
2.4.4.5.1. Para eles era lícito tomar argumentos, ideas, escenas, personaxes e formas de expresión dun autor anterior.
2.4.4.5.2. Forma de cada xénero literario
2.4.4.5.3. Consecuencia ----> “protos euretés”----> o que a encontra primeiro (inventor)
2.4.4.5.4. Imitador da comedia nova grega e non fai ningunha contribución orixinal á dramaturxia.
2.4.4.6. Contaminatio
2.4.4.6.1. O autor artella personaxes, escenas e motivos procedentes de distintas comedias ás que lles engade produtos do seu inxenio
2.4.4.7. Habitual ----> presentación do maxistrado que patrocinaba a representación
2.4.4.7.1. O público cree que van presenciar un acto de alcance cultural semellante aos que se realizaban na culta Grecia e nas demáis cidades helenizadas do Mediterráneo.
2.4.4.8. Aggiornamento ----> Posta en día da obra
2.4.4.8.1. Engadindo chistes ou referencias a personaxes ou situacións do momento.
2.5. Os personaxes
2.5.1. Os nomes gregos nas comedias de Plauto
2.6. Linguaxe e estilo
2.6.1. Introdución
2.6.1.1. Acetum latinum, forza expresiva das súas comparacións e das súas indentificacións conceptuais.
2.6.1.2. Linguaxe coloquial da súa época.
2.6.1.3. Distintiva.
2.6.1.4. Non é estándar dende o punto de vista da época posterior.
2.6.2. Latín arcaico
2.6.2.1. O uso de formas que non existen de algúns verbos tales como mavolo para o seu posterior malo.
2.6.2.2. A enmenda da final -e imperativos irregulares.
2.6.2.3. A retención de -u- en palabras como maxumus, proxumus, lacruma.
2.6.2.4. O uso da finalización -ier para o presente pasivo e infinitivo.
2.6.2.5. A caída da -s final das formas verbais.
2.6.2.6. A retención de moitas palabras de qu- en lugar de c- (como Quom en lugar de cum).
2.6.2.7. O uso de -ai en xenitivo singular.
2.6.2.8. A retención da -d nos sustantivos e pronomes no singular do ablativo.
2.6.2.9. O uso de -es como terminación plural do nominativo.
2.6.3. Medios de expresión
2.6.3.1. Orixinalidade ao seu estilo de escritura.
2.6.3.2. Proverbios
2.6.3.2.1. Final soliloquio
2.6.3.2.2. Efecto dramático
2.6.3.3. Uso do grego
2.6.3.3.1. Fines artísticos
2.6.3.3.2. Describen alimentos, aceites, perfumes etc...
2.6.4. Chistes
2.6.4.1. Xogos de verbas
2.6.4.1.1. Textos
2.6.4.2. Personificación de obxetos inanimados
2.6.4.3. Gañan vida propia para facer un comentario xocoso
2.6.4.4. Explotación de situacións e personaxes mover á risa ó público.
2.6.5. Métrica
2.6.5.1. Enfatizar
2.6.5.2. Elevar o arte da lingüaxe das obras
2.6.5.3. Uso da métrica
2.6.5.3.1. Ritmo da obra
2.6.5.4. Non seguiu a métrica dos orixinais gregos
2.6.5.4.1. Septenarius trocaico
2.6.5.4.2. Uso da cántica en lugar da métrica grega
2.6.5.4.3. Non había unha maneira estándar de escribir versos.
2.6.6. Diverbia et Cantica
2.6.6.1. Diverbia
2.6.6.1.1. Partes dialogadas entre os actores
2.6.6.2. Cantica
2.6.6.2.1. Partes musicais que eran representadas mediante cancións
2.6.6.2.2. Parte constitutiva esencial da peza teatral
2.6.6.2.3. Compoñente máis da acción
2.6.6.3. Enorme independencia artística do noso poeta
2.7. Influenza de Plauto
2.7.1. Na Antigüidade
2.7.1.1. Éxito prolóngase
2.7.1.2. Terencio (II a.C.)
2.7.1.2.1. Pierre Grimal
2.7.1.3. República
2.7.1.3.1. Corpus plautino
2.7.1.3.2. Varrón: 150 30
2.7.1.4. Imperio
2.7.1.4.1. Horacio (Epistulae, Ars poetica)
2.7.1.5. S. II
2.7.2. Idade media e renacemento
2.7.2.1. Idade Media
2.7.2.1.1. Séculos III-IV
2.7.2.1.2. Aulularia siue Querolus (s. V)
2.7.2.1.3. Moi pouco lido
2.7.2.1.4. Terencio
2.7.2.1.5. Auctoritas
2.7.2.1.6. Primeiras referencias > testemuña de verbas raras e arcaicas caídas no esquecemento
2.7.2.1.7. Pouca consistencia da súa personalidade > Pauti, Plantus, Platón
2.7.2.2. Renacemento
2.7.2.2.1. Século XIV
2.7.2.2.2. Manuscritos antigos > redescubertos
2.7.2.2.3. Petrarca: Philología
2.7.2.2.4. Linguaxe e estilo > danar a formación dos espíritos dos xoves
2.7.2.2.5. S. XV
2.7.2.2.6. Comedias latinas inspiradas en obras plautinas
2.7.2.2.7. USAL
2.7.3. Plauto e Shakespeare
2.7.3.1. Menaechmi - A comedia das equivocacións
2.7.3.2. Shakespeare
2.7.3.2.1. Mesmo tipo de apertura de monólogo
2.7.3.2.2. Noite de reis ou Soño dunha noite de verán
2.7.3.3. “Parásito”
2.7.3.3.1. Plauto > Artotrogus (miles gloriosus)
2.7.3.3.2. Shakespeare > Falstaff
2.7.4. Plauto e Molière
2.7.4.1. Plauto
2.7.4.1.1. Base grega
2.7.4.2. Características innovadoras
2.7.4.2.1. Molière
2.7.5. Dende o XVIII ata hoxe
2.7.5.1. Plauto
2.7.5.1.1. Redescuberto no s. XVIII por Lessing (Captiui, Trinummus, monografía sobre a vida e a obra de Plauto)
2.7.5.1.2. Comediógrafo latino máis levado a escena hoxe en día
2.7.6. Plauto en Galicia
2.7.6.1. A literatura galega ten unha gran débeda cos clásicos dende o Rexurdimento
2.7.6.1.1. Lírica e teatro
2.7.6.2. Dramaturxia galega
2.7.6.2.1. Temas, técnicas e recursos clásicos
2.7.6.2.2. Defensa da historia como mito, o coro, o papel do mensaxeiro e a organización en triloxías...
2.7.6.2.3. Inspiración en textos clásicos concretos
2.7.6.3. Eurípides
2.7.6.3.1. Autor teatral máis representado
2.7.6.4. Traducións
2.7.6.4.1. Aquilino Iglesia Alvariño
2.7.6.4.2. Obxectivo
2.7.6.4.3. Plauto volve ser publicado en galego
2.7.6.4.4. 1991
2.7.6.4.5. 2001
2.7.6.4.6. 1999
2.7.6.5. Representacións
2.7.6.5.1. E. Campos
2.7.6.5.2. Influencia de Plauto sobre os dramaturgos galegos escasa
2.7.6.6. Teatro escolar
2.7.6.6.1. 1998, grupo “Apeirón”
2.7.6.6.2. Varias representacións de alumnado galego
2.7.6.6.3. 2003, Celso Parada
2.7.7. Festival Grecolatino
2.7.7.1. Evento creado en 2001 pola Sociedade Española de Estudios Clásicos
2.7.7.1.1. Obxectivo
2.7.7.1.2. Auditorio Gustavo Freire
2.7.7.1.3. Sedes do festival en Lugo e Ourense